Nowoczesna gospodarka odpadami komunalnymi

SYSTEM INDYWIDUALNEJ SEGREGACJI ODPADÓW DLA ZABUDOWY WIELORODZINNEJ

Porozumienie Razem dla Rzeszowa, wychodząc naprzeciw idei społeczeństwa obywatelskiego i związanym z nią zaangażowaniem strony społecznej w sprawy miasta, a także pozostając wiernym założeniom przygotowanej przez siebie rzeszowskiej koncepcji zrównoważonego rozwoju, ma przyjemność poddać dziś pod publiczny osąd, propozycje ciekawego sposobu na organizacje procesu gospodarowania odpadami komunalnymi, którego głównymi zaletami są systemowość i nowatorski charakter.

WSTĘP

Problem nie tylko samych śmieci, ale również sposobu na ich skuteczną segregacje i zagospodarowanie, przy relatywnie niskich opłatach za „usługę komunalną”, to ostatnio jedna z najbardziej palących kwestii, nie tylko dla polskich samorządowców, ale i samych mieszkańców. Każdy z nas, użytkowników polskiego sytemu gospodarowania odpadami komunalnymi, zdaje sobie zapewne sprawę z jego ułomności. Można by je zawrzeć w jednym tak naprawdę sformułowaniu o drożyźnie wcale nie gwarantującej proekologicznego „pozbycia się” śmieci. Okazuje się jednak, że wcale nie musi tak być. Mamy już bowiem w Polsce przykłady samorządów, które dzięki odrębnemu podejściu do organizacji systemu gromadzenia i odbioru odpadów, wspartego nowoczesnymi rozwiązaniami technologicznymi, dokonały istotnych zmian w metodzie zarządzania gospodarką komunalną.

AKTY PRAWNE

Czyniąc rozważania na temat racjonalnie prowadzonej gospodarki odpadami komunalnymi, należało by wyjść od aktów prawnych, które tę gospodarkę regulują, narzucając jednocześnie polskim Gminom pewne zobowiązania. Zacząć trzeba niewątpliwie od prawodawstwa unijnego, które w kwestii gospodarki komunalnej skupione jest głównie wokół wprowadzonego w grudniu 2015 r. pakietu Komisji Europejskiej o gospodarowaniu odpadami w tzw. obiegu zamkniętym. Ten narzucony z góry model gospodarowania odpadami ma za zadanie ograniczyć do minimum ich wytwarzanie przy jednoczesnym utrzymywaniu w gospodarce tak długo, jak to tylko możliwe, tego co już zostało wytworzone a co formalnie nazwano wartością produktów, materiałów i zasobów. Najważniejszym wg. tej unijnej dyrektywy jest zapobiegać powstawaniu odpadów poprzez i ich przygotowanie do ponownego użycia, recyklingu i odzysku energii. W konsekwencji tak postawionych przez UE założeń modelu GOZ, dominujące w tej chwili w Polsce sposoby na zagospodarowanie odpadów, którymi są ich składowanie na wysypiskach oraz spalanie, tracą na znaczeniu jako niezgodne z zasadą recyklingu.

Nie ma zatem mowy o budowie nowych spalarni, jak swego czasu planował były już Prezydent Rzeszowa, niezadowolony z wysokiej oferty cenowej za termiczną obróbkę jednej tony dostarczonych odpadów, jaka padła ze strony właściciela prywatnej spalarni w Rzeszowie, gdyż to nie spalanie, ale poprawna segregacja odpadów, odpowiednio wysoki wskaźniki recyklingu i redukcja produkcji odpadów u źródła, stanowić mają podstawy unijnego modelu GOZ i tylko na tego typu rozwiązania będzie można uzyskać dotacje w nowej perspektywie finansowej !!!.

Pakiet Komisji Europejskiej z grudnia 2015 o gospodarowaniu odpadami w obiegu zamkniętym
Założenia:

• wsparcie UE jedynie dla działań służących poprawie wskaźnika recyklingu, kosztem stopniowej marginalizacji procesów spalania i składowania odpadów;
• brak finansowania w nowej perspektywie finansowej UE na lata 2021 – 2027 dla inwestycji komunalnych opartych na spalaniu odpadów, ze względu na nikły odzysk surowców wtórnych z popiołów spalarnianych;
• wsparcie dla badań nad alternatywnymi dla spalania metodami unieszkodliwiania odpadów;
• redukcja kaloryczności odpadów i działania na rzecz zmniejszenia frakcji mieszanej. Rezultatem tego są surowe wymagania stawiane zakładom przemysłowym, tak aby uniemożliwić przekształcenie w popiół wytwarzanych przez nie produktów/opakowań, które nie nadają się do ponownego wykorzystania lub recyklingu, ale aby całkowicie wyeliminować je z rynku, bądź też tak je przeprojektować aby był możliwy odzysk z nich surowców wtórnych;
• stymulacja gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), za pomocą podatku o wysokości zależnej od ilości spalonych odpadów.

Co równie istotne model GOZ, nakłada na wszystkie kraje członkowskie pewne zobowiązania a także konieczność ich realizacji, pod rygorem kary finansowej. Najważniejsze z nich to:

• zredukowanie do 2030 r. ilości odpadów składowanych na wysypiskach do zaledwie 10%;
• ponowne użycie lub recykling odpadów komunalnych na poziomie 50% w 2020 r. i 65% w 2030 r.

Tylko ze względu na zmianę sposobu liczenia poziomu recyklingu, na jej łagodniejszą bo „4 – frakcyjna” wersje (możliwa do zastosowania jeszcze tylko w 2020r.), ten pierwszy 50 – procentowy próg wykonalności recyklingowej udało się w Polsce osiągnąć w zeszłym roku. Wystarczy bowiem tylko wspomnieć, że jeszcze w 2018 r. średnia poziomu recyklingu dla miast wojewódzkich w Polsce, liczona wg. standardowej „5 – frakcyjnej” formuły (odniesienie do ogólnej masy wytworzonych odpadów) wynosiła zaledwie 14.8 % (dla Rzeszowa było to jeszcze mniej bo tylko ok. 10.8%).Biorąc pod uwagę te dane szacowano, że bez łagodzenia formuły obliczeniowej dla poziomu odzysku odpadów, sumaryczna wartość kar jaką przyszło by zapłacić w roku 2020 tylko 16 – tu miastom wojewódzkim w Polsce, za niewywiązanie się z 50 % – owego zobowiązania recyklingowego, wyniosłaby
ok. 211 mln zł (dla samego Rzeszowa byłoby to nawet ok. 6.7 mln zł). Szczęśliwie kar tych udało się uniknąć, co jednak wcale nie znaczy, że bez radyklanych i co najważniejsze systemowych zmian uda się przed nimi obronić również i w 2030 r.

Polskie prawodawstwo w kwestii gospodarowania odpadami komunalnymi opiera się na ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i jej nowelizacji z dnia 19 lipiec 2019 r.,którawprowadza co najistotniejsze:

• obowiązek selektywnej zbiórki odpadów dla wszystkich właścicieli nieruchomości;
• wzrost opłaty za wywóz śmieci o co najmniej 200% dla tych którzy nie segregują odpadów;
• stosowanie odpowiedzialności zbiorowej wobec mieszkańców zabudowy wielorodzinnej w razie wykrycia nieprawidłowości w procesie selekcji odpadów.

ANALIZA PROBLEMU

Jednym z głównych założeń systemu gospodarki odpadami komunalnymi w jego obecnej formie, powinno być zatem zrealizowanie obowiązków wynikających z dyrektyw unijnych, w oparciu oczywiście o Polskie uwarunkowania. Ma to, jak już wspomniano, poza czysto ekologicznym aspektem, również i ten typowo finansowy bo niższe poziomy recyklingu to olbrzymie koszty dla budżetu gminnego przez tzw. Plastic Tax. Nie stać nas jednym słowem na spalanie odpadów ani ekonomicznie, ani też środowiskowo.

Nie bez znaczenia jest również Ustawa o rozszerzonej odpowiedzialności producentów, która ma zacząć obowiązywać od 2023r. Według jej założeń środki z opłat od producentów opakowań, będą w 50% redystrybuowane do gmin w celu sfinansowania kosztów odbioru i zagospodarowania frakcji surowcowych. Wysokość dofinansowania będzie oczywiście uzależniona od masy odpadów selektywnie zebranych, a to może oczywiście mieć realne odbicie w wysokości opłaty, którą co miesiąc przyjdzie uiszczać mieszkańcom. Co zatem zrobić aby osiągnąć tak wysokie wskaźniki odzysku surowców?! Nie ulega wątpliwości, że konieczne są przede wszystkim radykalne i zdecydowane działania po stronie instytucji Państwowych na rzecz przede wszystkim zmniejszenia ilości produkowanych odpadów ogółem i wprowadzenia takich mechanizmów prawnych, które uczynią recykling „opłacalnym”. Rolą samorządów, wydaje się natomiast być, konstruowanie gminnych systemów gromadzenia odpadów komunalnych tak aby jak największy ich odsetek selekcjonowany był już przez samych użytkowników tego systemu. Mowa tu oczywiście o pakiecie zarówno technologicznym jak i czysto regulacyjnym, którego zadaniem będzie wsparcie dla selektywnej zbiórki odpadów, zamiast koncentrowania się na odpadach zmieszanych i budowie spalarni. Jednocześnie znalezienie sposobu na skuteczne zagospodarowanie bioodpadów, stanowiących główną bo aż 30 % – ową część odpadów produkowanych przez gospodarstwa domowe, dałoby szanse na „osuszenie” frakcji zmieszanej i znacznie łatwiejszy odzysk oraz lepsza jakość pozostałych frakcji. Jedną z alternatyw wykorzystania bioodpadów jest stawianie na biogazownie i kompostownie oraz użycie ich produktu jako nawozu lub polepszacza gleb.

O ile w przypadku zabudowy jednorodzinnej, samorząd jest w stanie prostymi środkami skutecznie wymóc na mieszkańcach prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów, o tyle w przypadku zabudowy wielorodzinnej nie jest to już takie łatwe, a trzeba przypomnieć, że prawie 54% Polaków to mieszkańcy większych lub mniejszych blokowisk. Obowiązująca w Polsce ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i wprowadzająca powszechny obowiązek selekcji śmieci, jest kompletnie nieskuteczna w odniesieniu do budynków wielolokalowych. Główną tego przyczyną jest niemożność identyfikacji użytkowników systemu zamieszkujących tego typu zabudowę. Stosowanie w takich przypadkach odpowiedzialności zbiorowej jest nie dość, że nieskuteczne to jeszcze rodzi sporą wątpliwość prawną w związku z pociągnięciem do odpowiedzialności obywatela za niepopełnione czyny. Swoje w kwestii słabej wydajności procesu gromadzenia i odbioru odpadów robią też i inne problemy, a tymi na przykładzie Rzeszowa i Osiedla Krakowska Południe są min.:

• obojętność i kompletny brak dyscypliny wśród mieszkańców, na konieczność obowiązkowej segregacji odpadów. Powstały one na skutek wieloletnich zaniedbań w tworzeniu skutecznych narzędzi dla jednostek samorządu terytorialnego, służących wyegzekwowaniu tego obowiązku;
• niejednolita kolorystyka kubłów śmieciowych stosowanych dla poszczególnych frakcji odpadów komunalnych;
• występowanie pergol śmietnikowych bez kubłów na niektóre frakcje;
• estetyka miejsc gromadzenia odpadów skutecznie zniechęcającą mieszkańców do selektywnej zbiórki odpadów;
• niejasna, mało rzucającą się w oczy i słabo dostępna informacja na temat nie tylko przeznaczenia konkretnego kubła, ale i typu odpadów stanowiących o zawartości poszczególnych frakcji;
• za mała powierzchnia pergol śmietnikowych w stosunku do ilości obsługiwanych budynków mieszkalnych, co skutkuje nie tylko lokowaniem kubłów na śmieci poza pergolami (nierzadko w znacznej odległości od nich) ale i permanentnym ich przepełnieniem – bez możliwości przeprowadzenia skutecznej selekcji odpadów;
• brak pergol przypisanych jednemu tylko budynkowi mieszkalnemu – zwykle jest to kilka nieruchomości wielorodzinnych;
• śmieci podrzucane do ogólnodostępnych pergol śmietnikowych przez osoby nieuprawnione do korzystania z nich. Nabiera to nowego znaczenia w związku z obowiązkiem segregacji odpadów i odpowiedzialnością finansową za brak jej stosowania;
• stosy odpadów przeznaczonych do PSZOK, które wyrzucane przez mieszkańców bezpośrednio do pergol, zalegają wokół nich (opony, meble, zużyty sprzęt AGD, odpady budowalne itp.);
• łatwa dostępność pergol śmietnikowych, dla ptactwa i gryzoni.

SYSTEM INDYWIDUALNEJ SEGREGACJI ODPADÓW DLA ZABUDOWY WIELORODZINNEJ

Mając tak zdefiniowaną analizę problemu, wydaje się, że kluczem do sukcesu i poprawy wskaźników segregacji odpadów pośród zabudowy wielorodzinnej jest, po pierwsze, jego kompleksowa reorganizacja i usystematyzowanie, a po drugie, zindywidualizowanie użytkowników systemu, co uskuteczniło by sprawiedliwą egzekucje ewentualnych kar wynikających z niedotrzymania obowiązku segregacji odpadów, przez korzystających z systemu. Niestety, ale od wielu lat wszystkie działanie, jakie są wprowadzane przez samorządy w nakłanianiu obywateli do selekcji „u źródła”, są jedynie półśrodkami. Typowo „analogowe” podejście do sprawy, oparte na prośbach, zachęcaniu czy lakonicznej edukacji nie zdaje egzaminu, a trzeba pamiętać, że działamy pod presją czasu. W związku z tym należy zadać sobie pytanie: którą drogę wybrać? Czy drogę dotychczasowych „miękkich” metod opartych na gonieniu króliczka pozorami, czy też drogę radykalnych zmian, w kierunku osiągnięcia zamierzonego celu a tym samym i uniknięcia sporych kar?

Zaawansowanymi technologicznie narzędziami, pozwalającymi nie tylko zlikwidować anonimowość mieszkańców zabudowy wielorodzinnej, ale również dającymi możliwość wprowadzenia indywidualnej odpowiedzialności za brak segregacji odpadów, dzięki sprawiedliwemu nadzorowi i kontroli tego obowiązku, są tzw. Systemy Indywidualnej Segregacji Odpadów dla Zabudowy Wielorodzinnej nazywane również, w skrócie, Inteligentnymi Pergolami Śmietnikowymi. Te dedykowane jednostkom samorządu terytorialnego, rozbudowane narzędzia informatyczne konsolidują w jedną spójną informatyczną całość, wszystkich uczestników procesu gromadzenia i zagospodarowania odpadów komunalnych, począwszy od mieszkańca, przez administratorów osiedli i firmy odbierające odpady aż po Urzędy Gmin. Optymalizacja samego procesu w oparciu o konkretne i gromadzone w praktyce dane, realny wpływ na jakość i efektywność tego procesu, innowacyjne podejście do problemu oraz precyzyjne przypisanie ilości i typu odpadów do konkretnego użytkownika systemu, który te odpady wytwarza, to główne zalety tego narzędzia, które:

• adaptuje standardowe dla osiedli mieszkaniowych pojemniki na śmieci, o pojemności 1100 litrów, do potrzeb segregacji odpadów;
• oparte jest na metalowych obudowach tzw. gniazdach, w których umieszczane są standardowe pojemniki na śmieci (od jednego do dwóch pojemników na gniazdo) otwieranych tylko po zbliżeniu unikatowego Kodu Kreskowego – jednoznaczna metoda identyfikacji każdego użytkownika systemu tj. gospodarstwa domowego z którego dany odpad pochodzi;
• grupuje gniazda ze znajdującymi się w środku pojemnikami w pergole – jedna pergola liczy od 6 do 12 gniazd. Każda pergola, opcjonalnie wyposażona może być w kamerę CCTV co poza aspektem czysto prewencyjnym, motywującym do właściwej selekcji odpadów, służyć może również rozszerzeniu sieci punktów miejskiego monitoringu tj. poprawie bezpieczeństwa na konkretnym terenie.
• waży każdy pojedynczy wsad śmieci, w momencie jego oddania. Daje to mieszkańcom faktyczny pogląd na temat tego ile odpadów produkuje ich gospodarstwo domowe oraz wprowadza bezpośrednią (wagową) możliwość rozliczenia się użytkownika za usługę komunalną. Użytkownicy systemu mogą dodatkowo otrzymywać krótkie wiadomości SMS bądź e-maile informujące nie tylko o ilości oddawanych odpadów, ale również komunikujące wykrycie nieprawidłowości w prowadzonym przez nich procesie segregacji śmieci, jeśli tylko takowe niezgodności zostaną wykryte;
• daje władzom miasta, ale nie tylko bo również i administratorom spółdzielni a także wspólnotom mieszkaniowym, możliwość na bieżąco monitorować ilość oddawanych odpadów i poziomy segregacji poszczególnych frakcji za dany okres, z wyszczególnieniem konkretnych rejonów miasta (osiedli, dzielnic, ulic itd.);
• tworzy mapy odpadów,  dostarczających informacji o poziomie zapełnienia odpadami pojemników/gniazd w konkretnej chwili czasu. Są to dane szczególnie użyteczne miejskim spółkom bądź prywatnym przedsiębiorstwom, odpowiedzialnym za odbiór śmieci, a to ze względu na efektywne planowanie terminów tych odbiorów i optymalizacje związanych z tym kosztów;
• posiadają możliwość rozbudowy sytemu o tzw. miniPSZOKi 24h czyli ściśle określone miejsca selektywnej zbiórki odpadów komunalnych o szczególnie problematycznym charakterze, dostępne całodobowo (opony, odpady zielone, świetlówki, baterie itp.) oraz tzw. KAUCJOMATy 24h czyli urządzenia do automatycznego skupu surowców wtórnych (PET, aluminium itp.), w tym również do odzyskiwania kaucji za nie, co tworzy kompletny i kompatybilny system gromadzenia odpadów wszystkich typów w Gminie.

Efektywność tak skonstruowanego systemu gromadzenia i zagospodarowywania odpadów, została praktycznie zweryfikowana w oparciu o rezultaty pilotażowego programu jaki uruchomiono dla 365 gospodarstw domowych na jednym z osiedli wielorodzinnych w  Ciechanowie. Na podstawie zgormadzonych w ten sposób danych udowodniono, że po trzech miesiącach funkcjonowania systemu, poziom selektywnej zbiórki odpadów wzrósł z 12 % (dane dla całego miasta za 2018 r.) do 40 % (wartość tylko dla pilotażowych gospodarstw). Jednocześnie aż 85 % pytanych gospodarstw pilotażowych stwierdziło, że segreguje odpady, przy 65 % badanych, którzy przyznali się do nie stosowania selekcji odpadów przed wprowadzeniem programu.

PROPOZYCJA USPRAWNIEŃ

Biorąc pod uwagę status Rzeszowa, jako ośrodka miejskiego o zdecydowanie większym rozmiarze niż Ciechanów, a także dostosowując założenia systemu w jego oryginalnym kształcie, pozwoliliśmy sobie opracować listę kilku usprawnień tego systemu, które jak sądzimy wpłynęły by pozytywnie na jego „uefektywnienie”. Są to:

• reorganizacja położenia pergol śmietnikowych na terenie „blokowisk” Rzeszowa – jedna pergola przypisana maksymalnie 80-u gospodarstwom domowym, wyposażona w zestaw gniazd dla każdej z pięciu frakcji selektywnej zbiórki odpadów;
• pergole wyposażone w standardowej opcji poza kamerą CCTV również w wydajne lampy LED dla jasności obrazu w nocy – pergole samowystarczalne energetycznie (zadaszenie z paneli fotowoltaicznych);
• czytelna i sugestywna kampania informacyjna na temat przynależności do konkretnej frakcji różnego typu odpadów;
• naklejane kody kreskowe zastąpione workami z kodami już nadrukowanymi (jednolity system odbioru odpadów dla całego miasta tj. również dla zabudowy jednorodzinnej). Użytkownik ma możliwość korzystania tylko z jednej, wskazanej przez siebie w momencie aktywacji kodu, pergoli;
• zależnie od frakcji odpadowej worki o różnych kolorach (jednakowa kolorystyka wsadów śmieciowych a tym samym  późniejsza łatwość w wykrywaniu niezgodności). Worki wykonane z papieru albo z materiału biodegradowalnego;
• system dystrybucji worków na terenie osiedli – kody aktywowane samodzielnie przez każdego użytkownika systemu bądź też pośrednio (z pomocą osoby obsługującej) w miejscach dystrybucji worków – ze względu na późniejszą łatwość w wykrywaniu niezgodności podanie numeru konkretnej pergoli dla której kod ten ma stać się aktywny powinno być obowiązkowe;
• okresowe kontrole poprawności zadeklarowanej przez mieszkańców frakcji bezpośrednio w workach opatrzonych kodem ich gospodarstwa domowego.

Źródła:
^{_{1) http://osrodek.erzeszow.pl/map/www/mapa.php?CFGF=wms&mylayers=+granice+OSM+
2) https://sozosfera.pl/odpady/90-gospodarstw-segreguje-odpady/
3) http://samorzad.pap.pl/depesze/wiadomosci_centralne/193097/Kod-na-odpady–Sprawdza-sie-pilotazowy-system-w-Ciechanowie–sprawdzajacy–czy-mieszkancy-blokow-segreguja-odpady-czy-nie ↗
4) https://serwisy.gazetaprawna.pl/ekologia/artykuly/1415963,segregacja-i-recykling-odpadow-unijne-wymogi.html ↗
5) https://serwisy.gazetaprawna.pl/ekologia/artykuly/1426040,wysokie-kary-za-zla-segregacje-odpadow.html ↗
6) https://wyborcza.pl/AkcjeSpecjalne/7,179194,26999083,system-indywidualnej-segregacji-odpadow-technologia-w-segregacji.html?fbclid=IwAR0f_kkxDnPAh_pxr2e2gx-3tgqiptizOF5EqShzvw9kGkzUkZWOIzaWRaw ↗
7) https://segrego.pl/nowelizacja-ustawy-a-poziomy-recyklingu/}}

• O autorze
• Ostatnie artykuły

Obserwuj

Michał Wróbel

Człowiek kilku profesji, bo czy to talenty to już nie mnie to oceniać.

Rzeszowianin od ponad 30 lat - maż, ojciec, czynny pasjonat lotnictwa, inżynier i anglista a od niedawna również miejski aktywista relacjonujący na swój sposób otaczającą go rzeczywistość Rzeszowa.

To jednak co najważniejsze to przede wszystkim budowniczy chcący uczynić to miasto od nowa.

Obserwuj

Ostatnie artykuły autora: Michał Wróbel (zobacz wszystkie)

• Spadek dotacji na sport dzieci i młodzieży - 12 stycznia 2024
• Bajki Prezydenta Konrada Fijołka - 6 września 2023
• Audyt realizacji obietnic wyborczych Prezydenta Rzeszowa - 4 września 2023